‘นิธิ เอียวศรีวงศ์’ ประวัติศาสตร์ความคิดสามัญชนที่ยังคงมีชีวิต

ประวัติศาสตร์ความคิดสามัญชนคนไทย ผ่านประวัติ ‘นิธิ เอียวศรีวงศ์’

ศ.ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์ เป็นชาวกรุงเทพโดยกำเนิด  เกิดเมื่อวันที่  23 พฤษภาคม พ.ศ.2483 จบการศึกษาจากคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และปริญญาเอกสาขาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยมิชิแกน สหรัฐอเมริกา  ช่วงเวลาที่อาจารย์นิธิเกิด อยู่ในช่วงที่ประเทศไทยไม่มีเสถียรภาพทางการเมืองและการปกครอง เกิดการปฏิวัติหลายต่อหลายครั้งด้วยชนชั้นที่กุมอำนาจทางการเมือง

นอกจากนี้ในช่วง พ.ศ.2500  ซึ่งเป็นช่วงที่การศึกษาระดับอุดมศึกษาขยายตัวอย่างรวดเร็ว เกิดการเดินขบวนของนิสิต นักศึกษาที่ไม่พอใจกับการเมือง รวมไปถึงการขยายตัวของเศรษฐกิจในช่วงดังกล่าวจากแผนพัฒนาเศรษฐกิจ ทำให้เกิดชนชั้นกลางขึ้นในสังคมไทย … ปัจจัยทั้งสามด้านนี้เอง ทั้งทางด้านการเมือง เศรษฐกิจ และการศึกษา ควบรวมกันจนทำให้เกิดกลุ่มชนชั้น ‘ปัญญาชน’ ที่ตั้งคำถามกับบ้านเมือง และ ‘นิธิ เอียวศรีวงศ์’ ก็เป็นผลผลิตของสิ่งเหล่านั้นเช่นกัน

มีนักวิจัยกล่าวว่าผลงานทางวิชาการด้านประวัติศาสตร์ที่เป็นยุคทองของอาจารย์นิธิ เกิดในช่วงปี พ.ศ.2520-2529  แม้ว่าจะเชี่ยวชาญด้านประวัติศาสตร์ แต่ประวัติศาสตร์ของ ‘อาจารย์นิธิ’ ไม่ได้ยึดติดที่ชนชั้นบนเป็นตัวละครเอก ดั่งเช่นหนังสือประวัติศาสตร์ที่พร่ำสอนคนไทยมานานนับหลายศตวรรษ แต่ประวัติศาสตร์ของอาจารย์นิธิ ตั้งอยู่บนการเปลี่ยนแปลงของกลุ่มคน ‘สามัญชน’ ประชาชนชั้นกลางดั่งเช่นรากของเขา ที่เป็นคนจีน มีการศึกษา และนั่นนำไปสู่ผลงานด้านประวัติศาสตร์ของ ‘นิธิ เอียวศรีวงศ์’ ที่ตั้งคำถามกับความคิดกระแสหลักของสังคมในเวลาต่อมาอย่างโดดเด่น  โดยอาจารย์นิธิเคยเขียนลงในหนังสือชื่อ การศึกษาประวัติศาสตร์ไทยอดีตและอนาคต ไว้ว่า

‘ จุดมุ่งหมายของนักประวัติศาสตร์มิใช่เพื่อเข้าใจด้านเดียวของสังคมในอดีต จุดมุ่งหมายที่แท้จริงคือการเข้าใจทั้งหมด’

กำเนิด มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน ปากเสียงของสามัญชนและคนไร้โอกาส

ในปี 2540 มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน อีกหนึ่งผลงานของอาจารย์นิธิได้ถือกำเนิดขึ้น โดยมีอาจารย์นิธิเป็นผู้ร่วมก่อตั้ง โดยเป็นเว็ปไซต์ที่รวบรวมงานวิชาการหลายสาขา รวมทั้งมีกระดานข่าวเพื่อแสดงความคิดเห็นแบบสาธารณะ และสารานุกรมที่จะอธิบายคำต่างๆ ทางการเมือง เศรษฐกิจ ฯลฯ ซึ่งประชาชนคนทั่วไปสามารถเข้าไปอ่าน และออกความคิดเห็นได้ ในขณะเดียวกัน ก็ยังเป็นสถานที่ที่สนับสนุนความเข้มแข็งและเป็นปากเสียงให้กับสามัญชนและคนยากจนทั่วประเทศ โดยเฉพาะในเรื่องของความไม่เท่าเทียมกันของสังคมที่ปิดกั้นโอกาส ทั้งทางด้านการศึกษา ข่าวสาร และการมีส่วนร่วมทั้งทางเศรษฐกิจและการเมืองเมื่อเทียบกับอภิสิทธิ์ชน ในยุคที่ความเหลื่อมล้ำและความเท่าเทียมไม่ได้แพร่หลายอย่างเช่นในปัจจุบันด้วยซ้ำ!!

มหาวิทยาลัยเที่ยงคืนโด่งดังในช่วงทศวรรษดังกล่าว เพราะเป็นสถานที่ๆ กล้าออกมาเป็นกระบอกเสียงให้แก่คนชนชั้นกลางและคนยากจน และพูดในประเด็นความเหลื่อมล้ำในสังคม โดยมีจุดเด่นที่มีหลักฐานและความคิดทางวิชาการเชื่อมโยง  ซึ่งมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนนี้เองที่ยิ่งทำให้เห็นว่า ‘นิธิ เอียวศรีวงศ์’ คือบุคคลที่สนับสนุนให้ ‘สามัญชน’ เป็นผู้สร้างประวัติศาสตร์อย่างแท้จริง   … นอกจากนี้ในช่วงหลัง งานของอาจารย์นิธิก็ยังขยายขอบเขตของเนื้อหาทางประวัติศาสตร์ไปยังผู้เสียประโยชน์ และผู้ด้อยโอกาสในสังคมอีกด้วย

อย่างไรก็ตาม ‘มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน’  ก็ไม่อาจต่อรองกับอำนาจนิยมได้ เว็ปไซต์ถูกปิดกั้นหลายครั้งในช่วงของการรัฐประหารในช่วงปี 2549-2557

อาลัย ‘นิธิ เอียวศรีวงศ์’ ประวัติศาสตร์สามัญชนที่ยังคงต้องอยู่ต่อไป

ในปี 2545 หลังจากที่เขาได้รับรางวัล ศรีบูรพา ได้มีคำประกาศรางวัลถึงอาจารย์นิธิไว้ว่า

‘ ความสำคัญของนิธิ เอียวศรีวงศ์คือการใช้ปากกา และความเป็นนักเขียนและนักวิชาการมาชี้ให้เห็นความสำคัญของ ‘สามัญชน’ โดยย้ำว่า ‘สามัญชน’ คือผู้สร้างประวัติศาสตร์ที่แท้จริง ทั้งในประวัติศาสตร์และในปัจจุบัน’

หลังจากเป็นผู้จุดประกายประวัติศาสตร์เพื่อสามัญชนมานานกว่า 83 ปี อาจารย์นิธิ เอียวศรีวงศ์ ได้ถึงแก่กรรมในวันที่ 7 สิงหาคม พ.ศ.2566 ในวันที่ประเทศไทยยังคงไม่สามารถจัดตั้งรัฐบาล จากการต่อรองอำนาจของชนชั้นนำและชนชั้นปกครอง.