รู้จัก "หมาน้อย" ผักพื้นบ้านเบต้าแคโรทีนสูง ช่วยต้านมะเร็ง ชะลอวัย

จากข้อมูลของสำนักสื่อสารและโต้ตอบความเสี่ยง กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุขเผยข้อมูลเกี่ยวกับผัก 20 ชนิดที่มีเบเต้าแคโรทีน และวิตามินซีสูง ซึ่งมีส่วนสำคัญในการยับยั้งสารก่อมะเร็ง สำหรับหมาน้อยนั้นถือเป็น 1 ใน 10 อันดับผักกลุ่มเบต้าแคโรทีนสูงโดยมีเบต้าแคโรทีนสูงถึง 6,577 ไมโครกรัม ดังนั้นจึงอยากให้ทุกคนมาทำความรู้จักหมาน้อย ผักพื้นบ้านชนิดนี้กัน

รู้จัก "หมาน้อย"

หมาน้อย หรือเครือหมาน้อย เป็นสมุนไพรที่มีชื่อเรียกอื่นๆ เช่น กรุงเขมา (กลาง นครศรีธรรมราช) หมอน้อย (อุบลราชธานี)ก้นปิด (ตะวันตกเฉียงใต้) ขงเขมา พระพาย (ภาคกลาง) เปล้าเลือด (แม่ฮ่องสอน) สีฟัน (เพชรบุรี)

ลักษณะของหมาน้อย

• เนื้อไม้แข็ง เถาและกิ่งปกคลุมด้วยขนนุ่มสั้นหนาแน่น
• ไม่มีมือเกาะ
• รากสะสมอาหารใต้ดิน

ใบไม้

• ใบเดี่ยว รูปร่างหลากหลาย เช่น รูปหัวใจ รูปกลม รูปไต หรือรูปไข่กว้าง
• กว้าง 4.5-12 เซนติเมตร ยาว 4.5-11 เซนติเมตร
• ปลายใบส่วนใหญ่เป็นทรงมนหรือเรียวแหลม โคนใบกลมตัดหรือเป็นรูปหัวใจ
• ขอบใบเรียบ เนื้อบางคล้ายกระดาษ
• มีขนนุ่มสั้นกระจายทั้งหลังใบและท้องใบ
• ใบอ่อนมีขนอ่อนนุ่มปกคลุมทั้งสองด้านและตามขอบใบ แต่จะร่วงเมื่อใบแก่
• เส้นใบออกจากโคนใบรูปฝ่ามือ
• ก้านใบยาว 2-9 เซนติเมตร มีขนนุ่มสั้นหรือเกือบเกลี้ยง ติดที่โคนใบห่างจากขอบใบขึ้นมา 1-18 มิลลิเมตร

ดอก

• ออกเป็นช่อกระจุกสีขาว ขนาดเล็ก ประมาณ 0.2-0.5 มิลลิเมตร
• แยกเพศ ดอกเพศผู้และเพศเมียอยู่ต่างต้นกัน
• เรียงแบบช่อเชิงหลั่น แต่ละช่อกระจุกมีก้านช่อดอกยาว 2-4 เซนติเมตร มีขนนุ่มสั้น
• ออกกระจุกเดี่ยวๆหรือ 2-3 กระจุกในหนึ่งช่อ

ดอกเพศผู้

• ออกตามง่ามใบ ก้านช่อกระจุกแตกแขนง ยืดยาว ประกอบด้วยกระจุกดอกอยู่ตามง่ามใบประดับ ใบประดับรูปกลม ขยายใหญ่ขึ้น
• สีเขียวหรือสีเหลือง
• ก้านดอกย่อยยาว 1-2 มิลลิเมตร
• กลีบเลี้ยงมี 4 กลีบ รูปไข่กลับ ยาว 1.25-1.5 มิลลิเมตร ด้านนอกมีขนยาวห่าง
• กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ยาวประมาณ 0.5 มิลลิเมตร ด้านนอกมีขนประปราย
• เกสรเพศผู้เชื่อมติดกัน อับเรณูยาว 0.75 มิลลิเมตร

ดอกเพศเมีย

• เป็นช่อคล้ายช่อกระจุกแยกแขนง ทรงแคบ ยาวถึง 18 เซนติเมตร
• ประกอบด้วยช่อดอกที่เป็นกระจุกติดแบบคล้ายเป็นช่อกระจะ แต่ละกระจุกอยู่ในง่ามของใบประดับ ใบประดับรูปกลม เมื่อขยายใหญ่ขึ้นยาวถึง 1.5 เซนติเมตร มีขนประปรายหรือขนยาวนุ่ม
• ก้านดอกย่อยยาว 1-1.5 มิลลิเมตร
• กลีบเลี้ยงมี 1 กลีบ รูปไข่กลับกว้าง ยาว 1.5 มิลลิเมตร
• กลีบดอกมี 1 กลีบ รูปไข่กลับกว้าง ยาว 0.75 มิลลิเมตร โคนสอบแคบไม่มีเกสรเพศผู้ปลอม
• เกสรเพศเมียมี 1 อัน ขนาดประมาณ 0.5 มิลลิเมตร มีขนยาวห่าง ก้านเกสรเพศเมียเกลี้ยง ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น 3 พู กางออก

ผล

• ผลสด มีก้านอวบใหญ่ ขนาดประมาณ 1 เซนติเมตร สีส้ม
• ผลทรงกลมรีอยู่ตรงปลาย เมื่อสุกสีน้ำตาลแดง
• เมล็ดโค้งงอรูปพระจันทร์ครึ่งซีก ผิวขรุขระ มีรอยแผลเป็นของก้านเกสรเพศเมียติดอยู่ด้านข้าง มีขนสั้นนุ่ม

สรรพคุณของหมาน้อย

ส่วนเหนือดิน

• แก้ร้อนใน: ช่วยปรับสมดุลร่างกาย ลดอาการร้อนใน กระหายน้ำ ปากเปื่อย ลิ้นเป็นแผล
• แก้โรคตับ: บำรุงฟื้นฟูการทำงานของตับ ช่วยขับสารพิษและของเสีย
• ขับปัสสาวะ: กระตุ้นการขับถ่ายปัสสาวะ ลดอาการบวมน้ำ
• แก้ไข้มาลาเรีย: ลดไข้ บรรเทาอาการปวดเมื่อยตามร่างกาย
• เจริญอาหาร: เพิ่มความอยากอาหาร กระตุ้นระบบย่อยอาหาร
• ยาอายุวัฒนะ: ชะลอวัย เสริมสร้างความแข็งแรงให้ร่างกาย
• ช่วยย่อย: บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ อาหารไม่ย่อย
• แก้ท้องร่วง: แก้ท้องเสีย ปรับสมดุลระบบทางเดินอาหาร
• แก้ไอ: บรรเทาอาการไอเรื้อรัง ไอแห้ง ไอมีเสมหะ
• ขัดเบา: แก้ปัญหาปัสสาวะขัด ลำบาก
• กระเพาะปัสสาวะอักเสบ: ลดการอักเสบ บรรเทาอาการปวดแสบขัดปัสสาวะ
• ถูกงูกัด: ลดไข้ แก้ปวดท้อง ลดอาการอักเสบจากพิษงู

ราก

• แก้ไข้: ลดไข้ บรรเทาอาการตัวร้อน
• แก้ดีรั่ว ดีซ่าน: รักษาภาวะดีรั่ว ดีซ่าน ปรับสมดุลระบบย่อยอาหาร
• ยาอายุวัฒนะ: บำรุงร่างกาย ชะลอวัย เสริมสร้างภูมิคุ้มกัน
• บำรุงอวัยวะเพศชาย: เพิ่มสมรรถภาพทางเพศ ชะลอการเสื่อมของต่อมลูกหมาก
• แก้ลม โลหิต กำเดา: รักษาอาการลมพิษ เลือดออกตามไรฟัน กำเดาไหล
• แก้โรคตา: บำรุงสายตา รักษาโรคตาต่างๆ
• ขับปัสสาวะ: กระตุ้นการขับถ่ายปัสสาวะ ลดอาการบวมน้ำ
• แก้บวมน้ำ: ขับของเหลวส่วนเกิน ลดอาการบวมน้ำตามร่างกาย
• แก้ปวดท้องและโรคบิด: บรรเทาอาการปวดท้อง ท้องเสีย
• ระบายนิ่ว: ขับนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ
• แก้กระเพาะปัสสาวะอักเสบ: ลดการอักเสบ บรรเทาอาการปวดแสบขัดปัสสาวะ
• ไอเจ็บหน้าอก: บรรเทาอาการไอ เจ็บหน้าอก
• ขับเหงื่อ: กระตุ้นการขับเหงื่อ ปรับอุณหภูมิร่างกาย
• ขับระดู: ช่วยให้ประจำเดือนมาเป็นปกติ
• บำรุง: บำรุงร่างกาย เสริมสร้างภูมิคุ้มกัน
• สงบประสาท: บรรเทาความเครียด
• ขับน้ำเหลืองเสีย: ขับของเสียออกจากร่างกาย
• สมาน: สมานแผล รักษาอาการบาดเจ็บ

วิธีใช้

• ส่วนเหนือดิน: ต้มน้ำดื่ม หรือนำมาพอกแก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย
• ราก: ต้มน้ำดื่ม หรือนำมาพอกแก้โรคผิวหนัง
• ใบ: ต้มน้ำดื่ม หรือนำมาพอกแผล ฝี แก้แผลมะเร็ง
• ลำต้น: ต้มน้ำดื่ม หรือนำมาพอกแก้ตาอักเสบ
• เนื้อไม้: ต้มน้ำดื่ม
• ใบ: ทาแก้หิด

ข้อควรระวัง

• สตรีมีครรภ์และให้นมบุตรควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้
• ควรใช้อย่างเหมาะสมและอยู่ในปริมาณที่กำหนด